Sufit kapilarny DIY: ciche chłodzenie i ogrzewanie promieniowaniem z glinianym tynkiem (bez klimatyzatora)

Upały w mieście, suche powietrze zimą i hałaśliwe klimatyzatory to trio, którego coraz częściej chcemy uniknąć. Czy da się mieć komfort termiczny bez jednostki na elewacji i przeciągów? Odpowiedź: sufit kapilarny – sieć mikrorurek zatopionych w tynku, która latem cicho chłodzi, a zimą grzeje promieniowaniem. To rozwiązanie wciąż niszowe, ale wyjątkowo skuteczne i przyjazne dla zdrowia.

Jak działa sufit kapilarny?

W maty kapilarne wbudowane są mikrorurki (Ø 3–4 mm), przez które płynie woda o kontrolowanej temperaturze. Zamiast intensywnie dmuchać zimnym powietrzem jak klimatyzator, sufit wymienia ciepło promieniowaniem – podobnie jak ciepłe słońce zimą czy chłodne sklepienie kamiennej piwnicy latem.

• Chłodzenie: woda 16–18 °C, wydajność typowo 35–60 W m⁻², bez przeciągów i bez wysuszania powietrza.
• Ogrzewanie: woda 28–32 °C, wydajność 50–90 W m⁻², bardzo wysoka sprawność z pompą ciepła.
• Komfort: równomierna temperatura przegród, mniej „gorących” i „zimnych” stref; cisza (brak wentylatora).

Warstwy i warianty wykonania

Najczęściej stosuje się maty z PP/PE-RT montowane pod stropem, a następnie zatapiane w mineralnym lub glinianym tynku (lepsza regulacja wilgotności):

• Strop (żelbet/drewno) z warstwą gruntującą.
• Maty kapilarne (grubość z rurką ok. 5–8 mm), zamocowane kołkami/klipsami.
• Siatka z włókna szklanego i tynk gliniany 10–15 mm (alternatywnie gładź wapienna lub płyty GK z frezowanymi kanałami).
• Rozdzielacz z zaworami i odpowietrznikami + izolacja przewodów zasilających.

Gliniany tynk akumuluje ciepło, reguluje wilgotność i wspiera pasywne chłodzenie nocą. Świetnie współgra z rurkami, zwiększając odczuwalny komfort.

Dobór mocy i temperatur

• Projektowy strumień chłodu: 40–50 W m⁻² dla mieszkań w umiarkowanym klimacie (maty na 20–30% sufitu zwykle wystarczą).
• Temperatury wody: chłodzenie 16–18 °C (zawsze powyżej punktu rosy), ogrzewanie 28–32 °C.
• Hydraulika: przepływ 0,2–0,5 l min⁻¹ na pętlę; równoważenie na rozdzielaczu.

Sterowanie: punkt rosy ważniejszy niż termometr

Największym ryzykiem w chłodzeniu promieniowaniem jest kondensacja (rosa). Dlatego sterowanie opiera się nie tylko na temperaturze, lecz przede wszystkim na wilgotności:

• Czujniki punktu rosy na suficie/na zasilaniu: automatycznie podnoszą temperaturę wody, gdy Wilgotność względna rośnie.
• Zawór 3-drogowy z mieszaczem utrzymuje zadaną temperaturę zasilania.
• Regulator strefowy (Wi‑Fi/Matter) z krzywą grzewczo‑chłodniczą: obniża lub podnosi temperaturę wody zależnie od pogody.
• Wentylacja z odzyskiem ciepła (rekuperacja) albo osuszanie pasywne nocą: pomaga utrzymać RH 45–55%.

Integracja z istniejącym źródłem ciepła/chłodu

Sufit kapilarny najlepiej współpracuje z pompą ciepła (powietrze‑woda lub gruntową). Możliwy jest też zasilacz alternatywny:

• PC powietrze–woda: latem pracuje jako chiller, zasilając sufit 16–18 °C.
• Kocioł kondensacyjny: tylko ogrzewanie niskotemperaturowe (28–35 °C), chłodzenie wymaga oddzielnego źródła.
• Free-cooling z sond gruntowych/studni: bardzo niskie koszty eksploatacji.

DIY: materiały i narzędzia

DIY: krok po kroku

1. Plan stref: wyznacz pola nad miejscami przebywania (sofa, łóżko, biurko). Unikaj opraw wpuszczanych w polach mat.
2. Mocowanie mat: rozwiń panele kapilarne, przymocuj klipsami/kołkami co 30–40 cm; zachowaj spadki dla odpowietrzania.
3. Hydraulika: podłącz zasilanie/powrót do rozdzielacza; zrób odpowietrzenie najwyższych punktów.
4. Próba szczelności: 6 bar przez 30–60 min (maty pod ciśnieniem przed tynkowaniem).
5. Tynkowanie: grunt, warstwa zbrojona siatką, następnie 10–15 mm tynku glinianego; utrzymuj wilgotność dojrzewania.
6. Uruchomienie: pierwsze 72 h w trybie „suszenie” (woda 20–22 °C), później parametry docelowe.
7. Regulacja: ustaw mieszacz na min. 16–17 °C w chłodzeniu; włącz alarm punktu rosy; zrównoważ przepływy.

Tabela: parametry i praktyka

Parametr	Zakres	Praktyczna wskazówka
Wydajność chłodzenia	35–60 W m−2	Zwiększ powierzchnię w strefach południowych okien
Wydajność grzewcza	50–90 W m−2	W sypialni celuj w 50–60 W m−2 dla łagodnego komfortu
Temp. wody (chłodzenie)	16–18 °C	Zawsze > punkt rosy; automat podbija temp. przy RH ↑
Temp. wody (ogrzewanie)	28–32 °C	Im niższa, tym wyższe COP pompy ciepła
Przepływ na pętlę	0,2–0,5 l min−1	Sprawdź różnicę T zasilanie–powrót 2–4 K

Case study: mieszkanie 54 m² w kamienicy (Kraków)

• Zakres: 22 m² powierzchni sufitowej (salon 14 m², sypialnia 8 m²), tynk gliniany 12 mm.
• Źródło: pompa ciepła powietrze–woda 3,5 kW, zasobnik buforowy 50 l, rekuperacja higrosterowana.
• Lato: temp. zewn. do 33 °C; wewnątrz 25,5–26,0 °C, RH 47–52%; zużycie energii chłodzenia 0,9 kWh dziennie (pokryte z PV).
• Zima: temp. zasilania 30 °C; średni COP do 4,2; rachunki za ogrzewanie niższe o ~28% vs. grzejniki.
• Akustyka: brak hałasu wentylatorów, subiektywnie „lżejsze” powietrze, lepszy sen.

Plusy i minusy

Aspekt	Plus	Minus
Komfort	Brak przeciągów, równomierna temperatura	Wymaga osłony przeciwsłonecznej okien
Energia	Niskie temperatury zasilania = wysokie COP	Chłodzenie ograniczone punktem rosy
Akustyka	Praktycznie bezgłośny	Pompa obiegowa powinna być dobrze dobrana i odsprzęgnięta
Estetyka	Niewidoczny, ciągła powierzchnia sufitu	Otwory w suficie (np. halogeny) komplikują układ
DIY	Możliwe samodzielnie przy staranności	Kluczowe próby szczelności i kontrola wilgotności

Najczęstsze błędy i jak ich uniknąć

• Brak czujnika punktu rosy → ryzyko skroplin. Zainstaluj 1–2 czujniki w najwyższych punktach i na zasilaniu.
• Zbyt niska temp. wody latem → chłodniej na chwilę, potem rosa. Trzymaj 16–18 °C i kontroluj RH.
• Za mała powierzchnia aktywna → niedochłodzenie. Zacznij od 20–30% powierzchni pomieszczenia, w słonecznych salonach 35%.
• Tynk zbyt cienki → gorsze rozprowadzenie ciepła. Utrzymuj 10–15 mm i siatkę zbrojącą.

Zrównoważenie i zdrowie

• Bez freonów: w obiegu jest woda, brak przeciągów i wysuszania śluzówek.
• Gliniany tynk: naturalny, buforuje wilgoć, poprawia mikroklimat.
• PV + pompa ciepła: latem chłodzenie z własnego prądu, zimą ogrzewanie niskotemperaturowe.

Budżet orientacyjny (20 m²)

• Maty kapilarne: 2 200–3 000 zł
• Rozdzielacz + armatura + pompa: 1 200–2 000 zł
• Czujniki i sterownik: 300–800 zł
• Tynk gliniany + prace wykończeniowe: 1 000–1 800 zł
• Razem DIY: 4 700–7 600 zł (bez źródła chłodu/ciepła)

Co dalej? Plan wdrożenia w 7 dni

1. Audyt: zyski ciepła (okna, ekspozycja), wilgotność bazowa, źródło ciepła/chłodu.
2. Projekt stref i pokrycia m² sufitów (min. salon/sypialnia).
3. Zamówienie mat i armatury z rozdzielaczem i czujnikami punktu rosy.
4. Montaż mechaniczny i próba ciśnieniowa.
5. Tynkowanie gliną + czas schnięcia.
6. Uruchomienie z mieszaczem 17–18 °C (lato) lub 30 °C (zima).
7. Kalibracja: przepływy, krzywa grzewczo‑chłodnicza, alarmy RH.

Wnioski

Sufit kapilarny to niewidoczny, cichy i oszczędny sposób na całoroczny komfort. Działa najlepiej z osłoną przeciwsłoneczną i kontrolą wilgotności. Jeśli masz pompę ciepła lub planujesz free‑cooling, zyskasz system o niskich kosztach eksploatacji i wysokim komforcie bez hałasu i przeciągów.

CTA: Zmierz wilgotność i oszacuj potrzebną powierzchnię chłodzącą – jeśli wyjdzie ci min. 20% powierzchni sufitu w strefach dziennych, sufit kapilarny jest dla ciebie. Zacznij od jednego pokoju i skaluj.